Stanowisko Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej
dotyczące
KLINICZNYCH ZASAD PROWADZENIA TESTÓW WYSIŁKOWYCH
Próbę wysiłkową wykonuje się, aby ocenić jeden (lub kilka) elementów sprawności fizycznej (fitness), takich jak:dotyczące
KLINICZNYCH ZASAD PROWADZENIA TESTÓW WYSIŁKOWYCH
1. Siła, moc i wytrzymałość mięśniowa (muscular fitness)
2. Szybkość
3. Wytrzymałość lub wydolność fizyczna (tlenowa, aerobowa) (cardiorespiratory fitness,
cardiorespiratory endurance, aerobic power, aerobic capacity, stamina)
4. Gibkość (flexibility)
5. Zręczność
6. Zwinność
2. Szybkość
3. Wytrzymałość lub wydolność fizyczna (tlenowa, aerobowa) (cardiorespiratory fitness,
cardiorespiratory endurance, aerobic power, aerobic capacity, stamina)
4. Gibkość (flexibility)
5. Zręczność
6. Zwinność
Niektórzy autorzy, do szeroko rozumianej sprawności fizycznej zaliczają również wybrane wskaźniki budowy i składu ciała (% zawartość tkanki tłuszczowej, BMI, WHR).
W praktyce najczęściej wykonuje się próbę wysiłkową oceniającą wydolność tlenową (jak w punkcie 3). Taki test wysiłkowy (próbę wysiłkową) wykonujemy aby ocenić dwa elementy:
1) WYDOLNOŚĆ FIZYCZNĄ (AEROBOWĄ, TLENOWĄ) – jest to zdolność organizmu do wykonywania
ciężkiej i długotrwałej pracy fizycznej, angażującej duże grupy mięśniowe
Miarą wydolności fizycznej może być:
a) maksymalne pochłanianie tlenu (VO2max)
b) równoważnik metaboliczny (1 MET = 3.5 ml O2/kg masy ciała/min)
c) wskaźnik physical working capacity (PWC) wyrażony w watach i określający moc przy
obciążeniu odpowiadającym najczęściej 85% maksymalnej wiekowej częstości skurczów
serca (HRmax) - PWC85%HRmax (najczęściej przy tętnie 170/min - PWC170 dla osób do 25
roku życia). Wskaźnik wyliczamy z liniowej zależności pomiędzy częstością skurczów serca a
obciążeniem dla dwóch (lub lepiej trzech) obciążeń submaksymalnych w przedziale tętna
120-170/min
d) ocena wykonanej pracy (czas wysiłku, iloczyn obciążenia i czasu trwania wysiłku)
e) dystans przebyty w czasie 12 minutowego testu marszowo-biegowego Coopera
b) równoważnik metaboliczny (1 MET = 3.5 ml O2/kg masy ciała/min)
c) wskaźnik physical working capacity (PWC) wyrażony w watach i określający moc przy
obciążeniu odpowiadającym najczęściej 85% maksymalnej wiekowej częstości skurczów
serca (HRmax) - PWC85%HRmax (najczęściej przy tętnie 170/min - PWC170 dla osób do 25
roku życia). Wskaźnik wyliczamy z liniowej zależności pomiędzy częstością skurczów serca a
obciążeniem dla dwóch (lub lepiej trzech) obciążeń submaksymalnych w przedziale tętna
120-170/min
d) ocena wykonanej pracy (czas wysiłku, iloczyn obciążenia i czasu trwania wysiłku)
e) dystans przebyty w czasie 12 minutowego testu marszowo-biegowego Coopera
2) TOLERANCJĘ WYSIŁKOWĄ – jest zdolność do wykonania wysiłku bez istotnych zaburzeń homeostazy
lub zmian w czynności narządów wewnętrznych
głowy, odcinka ST, zaburzenia rytmu, hipertonia wysiłkowa.
W medycynie sportowej (u osób młodych i zdrowych) interesuje nas w większym stopniu wydolność fizyczna, w medycynie klinicznej (np. w kardiologii) ważniejsza jest ocena tolerancji wysiłkowej.
METODY POMIARU PUŁAPU TLENOWEGO:
BEZPOŚREDNIA - badany oddycha w układzie półzamkniętym, a wydychane powietrze jest gromadzone w tzw. worku Douglasa i analizowane przy pomocy specjalnych gazowych analizatorów (lub wydychane powietrze jest bezpośrednio analizowane przez aparaturę sprzężoną z komputerem). Na podstawie składu powietrza oraz wielkości wentylacji oblicza się wielkość VO2max.
POŚREDNIA - oparta jest na istnieniu zależności liniowej między częstością skurczów serca a wielkością obciążenia wysiłkowego i ilością pochłanianego tlenu. Zależność ta występuje w czasie wysiłków submaksymalnych wywołujących przyśpieszenie tętna w przedziale 120-170/min. Odczytu wielkości VO2max dokonujemy z nomogramu Astrand-Rhyming.
RODZAJE STOSOWANYCH TESTÓW WYSIŁKOWYCH
Test maksymalny - wysiłek do odmowy, ograniczony objawami (symptom-limited)
Kryteria osiągnięcia wysiłku maksymalnego: plateau krzywej pochłaniania tlenu, poziom kwasu mlekowego (>8.0 mmol/l), współczynnik oddechowy (>1.1)
Test submaksymalny – do osiągnięcia 70-85% maksymalnej wiekowej częstości skurczów serca (220-wiek)
Najdokładniej wydolność fizyczną możemy ocenić stosując maksymalną próbę wysiłkową z bezpośrednim pomiarem poboru tlenu. W praktyce częściej stosujemy próby submaksymalne (klasycznie do osiągnięcia 85% maksymalnej wiekowej częstości skurczów serca), a wielkość VO2max obliczamy metodą pośrednią.
METODYKA TESTU WYSIŁKOWEGO
Stopniowy wzrost obciążenia np.:
- na cykloergometrze - o 30 W co 3 min przy obrotach 60/min
- na bieżni ruchomej – wg zmodyfikowanego lub typowego protokołu Bruce’a, Naughton’a lub innych
- bieżąca obserwacja elektrokardiograficzna
- pomiar i rejestracja tętna (minimum co 2-3 minuty)
- pomiar ciśnienia co 2-3 minuty
- obserwacja i kontrola samopoczucia pacjenta
- zakończenie wysiłku przy wystąpieniu kryteriów przerwania testu
- obserwacja pacjenta (EKG, ciśnienie tętnicze do 10 minut po zakończeniu wysiłku).
U młodych, zdrowych sportowców, gdy jedynym celem próby jest ustalenie wydolności fizycznej można stosować 6 minutowy wysiłek na poziomie submaksymalnym (w przedziale tętna 120-170/min) z oceną VO2max na podstawie nomogramu Astrand-Rhyming. W praktyce klinicznej obciążenie zwiększa się stopniowo, co umożliwia pełną ocenę tolerancji wysiłkowej i zwiększa bezpieczeństwo próby.
- na bieżni ruchomej – wg zmodyfikowanego lub typowego protokołu Bruce’a, Naughton’a lub innych
- bieżąca obserwacja elektrokardiograficzna
- pomiar i rejestracja tętna (minimum co 2-3 minuty)
- pomiar ciśnienia co 2-3 minuty
- obserwacja i kontrola samopoczucia pacjenta
- zakończenie wysiłku przy wystąpieniu kryteriów przerwania testu
- obserwacja pacjenta (EKG, ciśnienie tętnicze do 10 minut po zakończeniu wysiłku).
U młodych, zdrowych sportowców, gdy jedynym celem próby jest ustalenie wydolności fizycznej można stosować 6 minutowy wysiłek na poziomie submaksymalnym (w przedziale tętna 120-170/min) z oceną VO2max na podstawie nomogramu Astrand-Rhyming. W praktyce klinicznej obciążenie zwiększa się stopniowo, co umożliwia pełną ocenę tolerancji wysiłkowej i zwiększa bezpieczeństwo próby.
WARUNKI DO WYKONANIA TESTU WYSIŁKOWEGO
1. Przygotowanie osoby badanej:
lekki posiłek około 2 godziny przed badaniem
zakaz picia kawy, mocnej herbaty i palenia tytoniu przed badaniem
ubranie sportowe
badania lekarskie (wywiad, badanie przedmiotowe, pomiar ciśnienia tętniczego, zapis EKG)
wyjaśnienie pacjentowi procedury badania i uzyskanie zgody na wykonanie badania
2. Organizacja Pracowni:zakaz picia kawy, mocnej herbaty i palenia tytoniu przed badaniem
ubranie sportowe
badania lekarskie (wywiad, badanie przedmiotowe, pomiar ciśnienia tętniczego, zapis EKG)
wyjaśnienie pacjentowi procedury badania i uzyskanie zgody na wykonanie badania
1) nadzór lekarski w czasie badania
2) przeszkolony personel wykonujący badanie
3) pomieszczenie dobrze wietrzone, o temperaturze 20-23 °C
4) wyposażenie: cykloergometr lub bieżnia, monitor i aparat EKG, aparat do mierzenia
ciśnienia, leki i sprzęt pomocy doraźnej, defibrylator (przy próbach klinicznych)
2) przeszkolony personel wykonujący badanie
3) pomieszczenie dobrze wietrzone, o temperaturze 20-23 °C
4) wyposażenie: cykloergometr lub bieżnia, monitor i aparat EKG, aparat do mierzenia
ciśnienia, leki i sprzęt pomocy doraźnej, defibrylator (przy próbach klinicznych)
PRZECIWWSKAZANIA BEZWZGLĘDNE DO WYKONYWANIA PRÓB WYSIŁKOWYCH:
1. Świeżo przebyty zawał mięśnia sercowego
2. Spoczynkowe bóle dławicowe w dniu badania (niestabilna choroba wieńcowa)
3. Istotne obniżenie lub uniesienie odcinka ST w spoczynkowym EKG jako wyraz ostrego
niedokrwienia (nie stwierdzane w poprzednich zapisach)
4. Jawna niewydolność krążenia
5. Zaburzenia rytmu nasilające się w czasie wysiłku
6. Zwężenie zastawki aorty znacznego stopnia
7. Zakrzepowe zapalenie żył lub inne świeże procesy zakrzepowe
8. Niedawno przebyty zator tętniczy
9. Ostre choroby zakaźne
2. Spoczynkowe bóle dławicowe w dniu badania (niestabilna choroba wieńcowa)
3. Istotne obniżenie lub uniesienie odcinka ST w spoczynkowym EKG jako wyraz ostrego
niedokrwienia (nie stwierdzane w poprzednich zapisach)
4. Jawna niewydolność krążenia
5. Zaburzenia rytmu nasilające się w czasie wysiłku
6. Zwężenie zastawki aorty znacznego stopnia
7. Zakrzepowe zapalenie żył lub inne świeże procesy zakrzepowe
8. Niedawno przebyty zator tętniczy
9. Ostre choroby zakaźne
10. Tętniak rozwarstwiający aorty
11. Ciężkie choroby narządowe i układowe.
11. Ciężkie choroby narządowe i układowe.
PRZECIWWSKAZANIA WZGLĘDNE DO WYKONYWANIA PRÓB WYSIŁKOWYCH:
1. Ciężkie nadciśnienie tętnicze (>200/110)
2. Świeży zawał serca (10-21 dzień po zawale)
3. Niewydolność krążenia
4. Nadciśnienie płucne
5. Tętniak serca
6. Tachyarytmie lub bradyarytmie
7. Zaburzenia przewodzenia (blok p-k II° i III°, LBBB)
8. Wady przeciekowe i zastawkowe (szczególnie stenoza aortalna)
9. Kardiomiopatia przerostowa i inne formy zawężenia drogi odpływu
2. Świeży zawał serca (10-21 dzień po zawale)
3. Niewydolność krążenia
4. Nadciśnienie płucne
5. Tętniak serca
6. Tachyarytmie lub bradyarytmie
7. Zaburzenia przewodzenia (blok p-k II° i III°, LBBB)
8. Wady przeciekowe i zastawkowe (szczególnie stenoza aortalna)
9. Kardiomiopatia przerostowa i inne formy zawężenia drogi odpływu
10. Niedokrwistość znacznego stopnia
11. Niewyrównane choroby metaboliczne (m.in. cukrzyca i nadczynność tarczycy)
12. Zaburzenia elektrolitowe
13. Choroby i zaburzenia uniemożliwiające prawidłowy kontakt z badanym lub wykonanie
odpowiedniego wysiłku
11. Niewyrównane choroby metaboliczne (m.in. cukrzyca i nadczynność tarczycy)
12. Zaburzenia elektrolitowe
13. Choroby i zaburzenia uniemożliwiające prawidłowy kontakt z badanym lub wykonanie
odpowiedniego wysiłku
KRYTERIA DO PRZERWANIA PRÓBY WYSIŁKOWEJ:
1. Limit tętna w próbie submaksymalnej lub kryteria osiągnięcia wysiłku maksymalnego
2. Ból w klatce piersiowej
3. Silne bóle mięśni lub bardzo silne zmęczenie
4. Uczucie omdlenia, duszności, trudności w oddychaniu
5. Nagła bladość lub sinica
6. Zaburzenia równowagi
7. Nieprawidłowości w zapisie EKG (obniżenie odcinka ST poniżej 2 mm, uniesienie odcinka ST
powyżej 2 mm, wystąpienie bloku odnogi lub bloku p-k II° i III° , zaburzenia rytmu nasilające
się w czasie wysiłku)
8. Brak wzrostu tętna mimo wzrostu obciążenia lub gwałtowny wzrost tętna przy niewielkim
obciążeniu
9. Brak wzrostu ciśnienia krwi w czasie wysiłku lub spadek ciśnienia podczas próby.
Górna granica RR do której można prowadzić próbę to ok. 240/120
2. Ból w klatce piersiowej
3. Silne bóle mięśni lub bardzo silne zmęczenie
4. Uczucie omdlenia, duszności, trudności w oddychaniu
5. Nagła bladość lub sinica
6. Zaburzenia równowagi
7. Nieprawidłowości w zapisie EKG (obniżenie odcinka ST poniżej 2 mm, uniesienie odcinka ST
powyżej 2 mm, wystąpienie bloku odnogi lub bloku p-k II° i III° , zaburzenia rytmu nasilające
się w czasie wysiłku)
8. Brak wzrostu tętna mimo wzrostu obciążenia lub gwałtowny wzrost tętna przy niewielkim
obciążeniu
9. Brak wzrostu ciśnienia krwi w czasie wysiłku lub spadek ciśnienia podczas próby.
Górna granica RR do której można prowadzić próbę to ok. 240/120
10. Odmowa pacjenta lub brak współpracy z chorym
POWIKŁANIA TESTU WYSIŁKOWEGO
1. Hipotonia
2. Omdlenie
3. Przypadkowy uraz (upadek itp.)
4. Ostra niewydolność serca
5. Ciężkie zaburzenia rytmu serca
6. Świeży zawał serca
7. Zatrzymania krążenia
8. Zgon
Opracował2. Omdlenie
3. Przypadkowy uraz (upadek itp.)
4. Ostra niewydolność serca
5. Ciężkie zaburzenia rytmu serca
6. Świeży zawał serca
7. Zatrzymania krążenia
8. Zgon
prof. dr hab. med. Tomasz Kostka
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, styczeń 2006
